نبض‌شناسی در طب سنتی و داشتن مهارت در تشخیص نبض بیمار، برای یک طبیب معالج بسیار مهم و ضروری است. از طریق نبض ، مزاج افراد را شناسایی می شود.
نبض شناسی در طب سنتی
نبض چیست؟ ایجاد انقباض انبساط منظم قلب است که خون را به داخل شریان‌ها پمپاژ می‌کند و براثر این پمپاژ موجی بر شریان‌ها ایجاد می‌شود که با فشار آرام انگشتان بر روی شریان‌ها قابل‌لمس است.
نبض انقباض و انبساط متناوب قلب است که در سرخرگ جریان پیدا می‌کند و درنتیجه تغییر خون قلب حاصل می‌شود.
در وقت انقباض قلب، سرخرگ‌ها خون زیادتری را دریافت و اتساع پیدا می‌کنند.
اطبایی طب سنتی نبض را این گونه تعریف کردند:
نبض «یعنی حرکت وضعی اوعیه روح است که مؤلّف از انقباض و انبساط برای جذب نسیم باد و ترویح روح قلبی و دفع بخار حارّ دخانی می‌باشد. محرک نبض قوه حیوانیه است که در قلب وجود دارد و شرایینی خادم آن‌اند.»(به نقل از سایت فرزین غریب)
موارد که در هنگام گرفتن نبض باید بررسی شود
- اندازه نبض مثل طول و عرض و ارتفاع. باید بررسی شود.
- سرعت و حرکت نبض. موردبررسی قرار گیرد.
- ریتم نبض که در طب سنتی تحت عنوان وزن حرکت، اختلاف نبض و نظم نبض موردبررسی قرار می‌گیرد. به‌عبارتی‌دیگر سه فاکتور مهم در طب سنتی در مقوله ریتم نبض خلاصه می‌شود و معادل آن است.
- قوام آلت نبض (قوام دیواره‌ی نبض) یا فشار دیواره‌ی شریانی.
- اندازه انسداد پذیری رگ و میزان رطوبت و یا إمتلاء نبض.
- قدرت برخورد نبض به نوک انگشتان.
- شکل و موج حرکت نبض
- کیفیت شریان لمس شده که ازنظر گرمی یا سردی یا اعتدال بررسی می‌گردد که این فاکتور فقط در طب سنتی ایران آمده است و در طب جدید یا طب چینی معادلی ندارد.
قانون کلی نبض‌شناسی
- طبیب باید مکرر نبض مریض را بگرد تا بتواند بیماری تشخیص دهد و سپس اقدام به درمان او نماید.
- طبیب و بیمار دغدغه فکری نداشته باشند، گرسنه و خسته نباشند و هر چیزی که انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد فارغ باشد.
- طبیب باید حال طبیعی مریض خود را بداند، ازنظر مزاج، سن، شهر، هوا و فصل تا بتواند بیماری را از طریق نبض به‌درستی تشخیص دهد.
- نبض باید با چهار انگشت گرفته شود و انگشتان نه از هم دور باشند و نه باهم چسبیده باشند. اگر انگشت کوچک به سمت شست و سبابه به سمت ساعد باشد، نبض واضح‌تر و قوی‌تر است.
- بررسی نبض باید تا 30 تا 35 ضربه باشد. محمد بن زکریا مدت حداقل مدت برسی نبض را 12 ضربه دانسته.
- در هنگام بررسی نبض، طبیب و مریض نباید ساعد را به پهلو نچسبانند و نباید به چیزی تکیه کنند، چیزی در دست نگیرند و دست و پا محکم بسته نباشد ، کمر نیز محکم بسته نباشد، با دست دیگر بر زمین تکیه نکند و بیمار باید درست رو به روی طبیب بنشیند.
- طبیب و بیمار در هنگام بررسی نبض باید ساکت باشند و به‌جای دیگر توجه نکنند و به یکدیگر نظر نکنند.
- مکان بررسی نبض آرام و بدون سروصدا باشد و هرگونه سروصدا موجب اخلال در نبض می‌شود.
تشخیص مزاج از طریق نبض‌شناسی
- رگ‌ها قوی و بزرگ باشد به گونه که از سطح پوست دست‌وپا پیدا باشد و نبض پرقدرت بزند و محل لمس گرم باشد، نشانه مزاج گرم وتر است = مزاج دموی.
- در صورت که رگ‌ها ظریف است اما پرقدرت می‌زند و محل لمس گرم و شک است، نشانه مزاج گرم و خشک است = مزاج صفراوی.
- اگر نبض نسبتاً ضعیف است و حرکت کند دارد و محل لمس سرد و نرم است، نشانه مزاج سرد وتر است= مزاج بلغمی.
- رگ‌ها باریک و دیواره آن سخت است و محل لمس خشک و سرد است، نشانه مزاج سرد و خشک است = مزاج سوداوی.
سؤال
- نبض چیست؟
نبض ایجاد انقباض انبساط منظم قلب است که خون را به داخل شریان‌ها پمپاژ می‌کند که بر اثر این پمپاژ موجی بر شریان‌ها ایجاد می‌شود که با فشار آرام انگشتان بر روی شریان‌ها قابل‌لمس است.
- چه موارد باید در هنگام گرفتن نبض بررسی شود؟
اندازه نبض مثل طول و عرض و ارتفاع. سرعت و حرکت نبض. ریتم. قوام آلت نبض.میزان انسداد پذیری رگ یا رطوبت یا إمتلاء نبض در طب سنتی.قدرت برخورد نبض به نوک انگشتان.شکل و موج حرکت نبض. کیفیت شریان .
برای دیدن مقالات مذهبی و بنرهای لایه باز اینجا کلیک کنید.
